Image

FEILEN SIE AN IHREN KENNTNISSEN DER VIER LANDESSPRACHEN!

Treten Sie hier in Kontakt mit Ausdrücken, die in den 5 rätoromanischen Idiomen und im Rumantsch Grischun verwendet werden, mit Wendungen verschiedener italienischer Dialekte des Grigionitaliano, mit schweizerdeutschen Redensarten oder mit regionalen Ausdrucksweisen des Westschweizer Französisch. Lesen Sie sich ein, hören Sie aufmerksam zu… und Sie werden schon bald Viersprachig sprechen!

DISCURRIS VUS RUMANTSCH?

Il rumantsch cumpiglia tschintg idioms: sursilvan, sutsilvan, surmiran, puter e vallader. Il 1982 han ins ultra da quai creà il rumantsch grischun, ina lingua che sa basa per gronda part sin ils idioms surmiran, sursilvan e vallader e che serva tranter auter a la chapientscha tranter la Confederaziun e la populaziun da lingua rumantscha. Sin questa website chattais Vus in pèr da las locuziuns dal cudesch, registradas da collavuraturs da Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR). Bun divertiment cun empruvar da pronunziar las locuziuns en in auter idiom che l’agen.

In grond engraziament a: Erwin Ardüser, Claudio De Pedrini, Sergio Guetg, Casper Nicca, Jachen Prevost

Dar se orgels per tschivlots
‘raquintar ad insatgi insatge che n’è evidentamain betg vair’

Svidar igl gotter
‘dir l’atgna opiniun a moda directa’

Cheu schai il tschanc el puoz
‘Quai è il punct critic’

Esser ora sils curontin
‘N ’avair pli nagina forza, betg pli pudair’

Esser tschocs sc’in lenn
‘betg vesair u remartgar insatge evident’

Far enzatgei per dominum clavella
‘far insatge adumbatten’

Haver da far il tgil plein
‘Avair da far fitg bler’

Haver enzatgi sil muc
‘Betg pudair star or insatgi’

Haver in quet sc’in cavagl
‘avair quit grond, esser arrogant’

Haver tochen las ureglias
‘esser cumplettamain
unfis d’insatge’

Paterlar senza fin e misericordia
‘tegnair si insatgi cun lungs discurs lungurus’

Schar a miez liug enzatgi
‘laschar enavos insatgi senza agid u betg sa tegnair ad in appuntament’

Schar siglir la chicra
‘vegnir tuttenina grit’

Tgilgiunplaun
‘da pitschna statura (uffants e creschids)’

Aver mal igls tgavels
‘manchentar aposta la scola u la lavur’

Easser egn utschi vantirevel
‘Avair fortuna u success’

Easser tgutg sco l’aua da pizocels
‘esser fitg tup’

Bütscha la ritscha!
‘buna fortuna (per la pestga)’

Esser our d’clocca
‘esser nar, disturbà’

Far ün viadi e duos servezzans
‘cuntanscher duas finamiras cun in’acziun’

Manar vin in Vuclina
‘far insatge inutil che na fa
betg senn’

Quai nun es teis amulain
‘quai na va tiers nagut a tai’

Vulair rom e tom e mez Milan
‘Vulair tut e renunziar a nagut’

Far chalenders
‘esser deprimì e far blers patratgs’

Quai va sco da baiver aua
‘i sa splega u funcziuna senza problems’

LOCUZIUNS DAL GRIGIONITALIANO

Betg mintgin sa che la Svizra taliana cumpiglia era quatter vals en il chantun Grischun, numnadamain la Val Calanca, la Mesolcina, la Bregaglia ed il Puschlav, ch’ins numna tuttas ensemen er il Grigionitaliano. Cun in pèr locuziuns tipicas dals dialects da questa regiun as preschentain nus qua veritablas perlas linguisticas.

Enconuschais Vus anc autras locuziuns ch’èn tipicas per il Grigionitaliano? Nus avessan plaschair, sche Vus las tramettessas ad info@pgi.ch

TU VOIS COMMENT ?

Co discurran atgnamain ils umans da la Svizra franzosa? Savevas Vus ch’i dat locuziuns ch’ins dovra per franzos mo en questa regiun? En il cudesch Ün viadi e 4 servezzans pudais Vus leger che p.ex. las locuziuns Ne pas se prendre pour la queue de la poire (esser arrogant) ed Y a pas le feu au lac (i na fa nagina prescha) èn unicats da la Svizra franzosa (cliccar qua per leger extracts dal cudesch). Per la website quadrilings.ch ha Marine Borel, linguista oriunda da Neuschatel, tschertgà sis locuziuns tipicas per la Svizra franzosa e – sco salid da sia patria – duas locuziuns ch’ins dovra mo en il chantun da Neuschatel. Enconuschais Vus quellas? En mintga cas n’avais Vus ussa nagina stgisa pli la proxima giada che Vus visitais la Svizra franzosa.

‘Malegiar il diavel vi da la paraid’


Definiziun: vesair en patratgs la fin u il resultat d’ina situaziun a moda (memia) negativa, far prognosas pessimisticas
Exempel: « Cessons de peindre le diable sur la muraille ! La situation n’est pas aussi dramatique que certains politiciens le prétendent. »
«Lain chalar da vesair tut mo negativ. La situaziun n’è gnanc uschè dramatica sco quai ch’in u l’auter politicher pretenda.»


Savevas Vus gia? Questa locuziun è in emprest direct dal tudestg (Den Teufel an die Wand malen). Ins la dovra però mo en Svizra franzosa e betg en Frantscha.  

‘Esser sin Soloturn’


Definiziun: esser sturn
Exempel: « Quand il est arrivé à Travers, il était déjà complètement sur Soleure. »
«Cura ch’el è arrivà a Travers, era el gia cumplettamain sin Soloturn.»


Savevas Vus gia? Pli baud schev’ins avoir chargé pour Soleure (‘avair chargià per Soloturn’). La locuziun va enavos sin ils butschins da vin ch’ins transportava a Soloturn cun il bastiment – e dals quals ils mariners sa lubivan da baiver in u l’auter sitg.

‘Betg tutgar il puck’


Definiziun: betg chapir, betg pudair suandar (p.ex. ina discussiun, explicaziuns)
Exempel: « J’ai eu beau me concentrer, je n’ai pas touché le puck de toute la leçon. »
«Jau hai gì fadia da ma concentrar. Jau n’hai betg tutgà il puck l’entira lecziun.»


Savevas Vus gia? En Svizra franzosa dovr’ins era la locuziun avoir reçu le puck (‘avair survegnì il puck), sch’ins è distract. Il puck da hockey numn’ins en Svizra franzosa «puck», en Frantscha «palet» ed a Quebec «rondelle».

‘Far pugn en satg’


Definiziun: supportar, vertir (p.ex. ina situaziun difficila u las manieras indecentas d’ina persuna) senza sa lamentar u dar enavos
Exempel: « Pendant des années, j’ai fait le poing dans ma poche ; mais maintenant, j’en ai assez, je vais lui dire ma façon de penser ! »
«Onns a la lunga hai jau fatg pugn en satg. Ma ussa basti, ussa al di jau tge che jau pens.»


Savevas Vus gia? Er en la Lorena exista la locuziun faire le poing dans sa poche, ma là dovr’ins ella, sch’ins  smanatscha insatgi adascus. En Svizra franzosa ed en Svizra rumantscha han ins surpiglià la locuziun directamain dal tudestg e dovra ella per franzos en questa moda exclusivamain là.

‘Ir cun velo en il jogurt’


Definiziun: far nagins progress, star airi, fruntar sin difficultads che impedeschan in svilup (p.ex. durant la realisaziun d’in project).
Exempel: « Je dois rendre mon travail de fin d’études d’ici la fin du mois, mais je n’arrive à rien, je pédale dans le yogourt. »
«Jau stoss dar giu mia lavur da finiziun la fin dal mais, ma jau na vegn betg vinavant, jau vom cun velo en il jogurt.»


Savevas Vus gia? En Frantscha van ins cun velo plitost en il crut asch (pédaler dans la choucroute) u en la buglia da semulina (pédaler dans la semoule).

‘Tegnair ils poleschs per insatgi’


Definiziun: dar sustegn moral ad insatgi, esser cun insatgi, giavischar bun success ad insatgi
Exempel: « Merde pour ton examen ! Je te tiens les pouces ! »
«Bun success per tes examen. Jau tegn ils poleschs!»


Savevas Vus gia? La varianta franzosa e dal reminent era la varianta rumantscha da questa locuziun derivan directamain dal tudestg, là hai num «smatgar» u «tegnair» il polesch. En Frantscha din ins plitost croiser les doigts pour qqn (‘Die Finger für jdn. kreuzen’).

TGI SA DIR DA TGE DIALECT DAL TUDESTG SVIZZER CH’I SA TRACTA?

Forsa savais Vus discurrer perfetgamain tant franzos e chapis era tut ils dialects dal tudestg svizzer, ma Vus stuais conceder ch’i n’è betg uschè simpel per in uman ordinari dad adina differenziar cun segirtad in dialect dal tudestg svizzer d’in auter. Tgi che sa perda en il Baslerdütsch, il Lozärnerdütsch u il Wallisertitsch chatta qua agid. Dai in’egliada sin la glista suandanta, scuvri las differenzas e tscherni Voss dialect preferì.

Es het öpperem de Nuggi usegjagt Robi/ZH
Äs hät äperum der Nuggi üsagjagt Daniela/VS
Aus hätts öpperem dr nuggi usegjaggt Patrick/ BE
Aus hättis öperem de Nuggi usegjaggt Murielle/BE-FR
Äs häts öppertem de Nuggi usegjagt Luisa/ SG
As häts öpperem dr Nuggi usegjagt Hildegard, Bärschwil/ SO
Als hettis öpperem de Noggi usegjagt Ennetbaden/ AG
Uf dä Fälgä si Daniela/VS
Uf dä Fälge sii Martina, Davos/GR
Uf de Fäuge sii Murielle/BE-FR
Uf dä Fäuge si Patrick/BE
Uf de Felge sy Tabea/BS
Uf dä Fälge si Luisa/SG
Uf de Felge si Robi/ZH
Der Füfär und z’Wäggli Daniela/VS
Der Fiifer und z’Wäggli Stefan/VS
SFüfi und sWeggli wöue Patrick/ BE
Dr Baze und s Weggli welle Tabea/BS
Dä Füfer und s Weggli wölle Luisa /SG
De Foifer und s’Weggli welle Robi/ZH
S Foifi und s Weggli welle Hildegard, Bärschwil/ SO
S Foifi ond s Weggli welle Manuela, Ennetbaden/ AG
Z Füfi u z Weggli wöue Murielle/BE-FR
Dr Füüfer und s Weggli wele Martina, Davos/GR
Z Füfi u z Weggli wöue Hans Peter, Münsingen/BE
Dr Füfer und ds Weggli wella Ladina/GR
Das isch kei rotä Rappu wärt Daniela/VS
Das isch ke rappä wärt Patrick/ BE
Das isch kei Rappe wärt Tabea/BS
Das isch kein Rappe/Rappä wert Luisa/SG
Das isch kein Rappe wert Robi/ZH
Das esch ken Rappe wärt Manuela, Ennetbaden/AG
Das ischt kein rappe wärt Martina, Davos/GR
Das isch kai Rappa wärt Ladina/GR
Äs Chriiz ins Chämi machu Daniela/VS
Es Chrüz ad Dili machä Patrick/BE
E Krüz an d Decki mache Tabea/BS
Äs Chrüz ad’Decki mache/machä Luisa/SG
Es Chrüz a d’Decki mache Robi/ZH
Es Chrüz ad d Deggi mache Hildegard, Bärschwil/SO
Es Chrüüz ad Tecki mache Manuela, Ennetbaden/AG
Es Chrüz ad Tili mache Hans Peter, Münsingen/BE
Es Chrüz an d Decki macha Ladina/GR
Äpper uf der Lattu ha Daniela/VS
Öpper ufdr lattä ha Patrick/BE
Öppert uf dä Latte/Lattä ha Luisa/SG
Öpper uf de Latte ha Robi/ZH
Öper ufde Latte ha Murielle/BE-FR
Öper ufm kiiker ha Martina, Davos/GR
Öper uf dr Latte ha Hans Peter, Münsingen/BE

IT | DE | FR | RO